ΚΑΜΠΙΑ ΔΙΡΦΥΩΝ ΕΥΒΟΙΑΣ: 2022

ΚΑΜΠΙΑ ΕΥΒΟΙΑΣ ΙΣΤΟΡΙΚΕΣ ΣΕΛΙΔΕΣ

ΦΩΤΟ Αρχείο.Θεόδωρου Σκούρα

Οικισμοί

Καμπιά
Το χωριό είναι κτισμένο στην πλαγιά του Μέγα-Λόγγου και επάνω στο φαράγγι του Χάβου του αρχαίου υδραγωγείου.
Αγία Κυριακή:
Μικρός οικισμός με πολύ παλιά σπίτια, κτισμένος κοντά στην ομώνυμη σπηλαιώδη εκκλησία. Σε πεντακόσια μέτρα ανατολικά της εκκλησίας, βρίσκεται εγκαταλειμμένος οικισμός των Κάτω Καμπιών. Τα σπίτια του παλιού οικισμού είναι τουλάχιστον 300 ετών.
ΣΚΟΥΝΤΕΡΙ:
Κτηνοτροφικός χειμερινός οικισμός 4,5χλμ. νότια του χωριού. Ο οικισμός είναι κολλημένος με τον οικισμό Πύργος της κοινότητας Στενής. Στην περιοχή υπάρχει παλιός ενετικός πύργος και παλιές εκκλησίες, καθώς και παλιά λιοτρίβια.

Ιστορικές τοποθεσίες
Το αρχαίο υδραγωγείο στο φαράγγι του Χάβου:
Τριακόσια μέτρα πριν την είσοδο του χωριού, δεξιά του δρόμου, βρίσκεται το αρχαίο υδραγωγείο.
Στα Καμπιά του Αι Γιάννη στις 29-8. Όπως λένε οι μεγαλύτεροι σε ηλικία Καμπιώτες παλαιότερα αυτό ήταν το μεγάλο πανηγύρι και όχι της Αγίας Κυριακής. Επίσης του Αγίου Νικολάου 6-12.

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
1.ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚΑ ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΚΑΜΠΙΩΝ
2."ΤΣ' ΑΓΙΟΥΣ"
Δ.ΜΠΑΡΣΑΚΗΣ
3.ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΗΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΟΙΧΑΛΙΑΣ
ΝΙΚΟΣ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ
4. ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1470 ΟΝΟΜΑΤΑ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ
5.ΤΟ ΜΟΛΕΜΑ
Γ.ΝΤΕΓΙΑΝΝΗ
6.ΘΕΟΥ ΤΡΟΜΑΡΑ
ΤΑΣΟΥ ΠΑΠΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
ΜΥΘΟΙ ΘΡΥΛΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ
7.ΠΩΣ ΕΓΙΝΕ Ο ΜΕΤΑΞΑΣ ΣΙΑΡΑΠΗΣ
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΗΜΑΝΤΡΟ ΘΕΟΛΟΓΟΥ
8. ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ
Θ.ΣΚΟΥΡΑ

1.ΠΑΛΑΙΟΝΤΟΛΟΓΙΚ

Α ΕΥΡΗΜΑΤΑ ΚΑΜΠΙΩΝ

Σύμφωνα με απάντηση του Τμήματος Γεωλογίας του Μουσείου Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών είμαστε σε θέση να κάνουμε την πρώτη προσέγγιση στο θέμα και να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα.
1) Πώς ήταν η περιοχή;
Σύμφωνα με τα ευρήματα των Καμπιών μπορούμε να κάνουμε μια πρώτη προσέγγιση και να εξετάσουμε πως ήταν η περιοχή της Δίρφης την εποχή που χρονολογούνται τα απολιθώματα.
Το κλίμα ήταν τροπικό. Πολύ πυκνά δάση, οργιώδης βλάστηση και πολλά νερά. Ο τάπιρος αν και δεν είναι δεινός κολυμβητής ζούσε σε μέρη που υπήρχε πολύ νερό, ενώ τα μεγάλα φυτοφάγα ζώα που βρέθηκαν ζούσαν σε μέρη με οργιώδη βλάστηση, μιας και οι ανάγκες τους σε τροφή είναι μεγάλες.

2) Σε ποια περίοδο;
Τα συγκεκριμένα ζώα έζησαν την πλειόκαινο υποπερίοδο του καινοζωικού αιώνα.
3) Τι είναι ο καινοζωικός αιώνας;
Ο τελευταίος γεωλογικός αιώνας. Υπολογίζεται πω άρχισε 60 εκατομμύρια χρόνια πριν και συνεχίζεται έως και σήμερα. Στα όρια μεταξύ του μεσοζωικού και του καινοζωικού αιώνα έγιναν απότομες αλλαγές και άλλαξαν οι συνθήκες που κανονίζουν την σύνθεση, την ύπαρξη και τη διαβίωση της χλωρίδας. Βγήκαν από την θάλασσα ή αποτελείωσαν τον σχηματισμό τους οι μεγάλες οροσειρές της γης. Οι αλλαγές που έγιναν στον φυτικό και ζωικό κόσμο είναι πολύ σημαντικές.
Τα σημερινά είδη φυτών πήραν την θέση που έχουν σήμερα, ενώ εξαφανίστηκαν τελείως τα μεγάλα σαυροειδή ερπετά (δεινόσαυροι κλπ.).
4) Τι είναι η πλειόκαινος υποπερίοδος;
Αρχισε πριν 10 εκατομμύρια χρόνια και τελείωσε πριν από 3 ή 1 εκατομμύριο χρόνια. Είναι η υποπερίοδος που χρονολογούνται τα απολιθώματα των Καμπιών. Τα παράλια της Ευρώπης ήταν λίγο διαφορετικά από τα σημερινά και η Μεσόγειος εκτεινόταν στη θέση της κοιλάδας του Ροδανού. Τα ζώα αυτής της περιόδου μοιάζουν ή κάποια είναι ίδια με τα σημερινά. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου το κλίμα της Ευρώπης έγινε σιγά σιγά ψυχρό. Οι φοίνικες εξαφανίστηκαν από την Ευρώπη.
5) Τι είναι ο τάπιρος;
Γένος περισσοδακτύλων θηλαστικών της οικογένειας των Ταπιριδών. Ζώα μεγαλόσωμα με κωνική κεφαλή που καταλήγει σε μικρή προβοσκίδα στην άκρη της οποίας βρίσκονται τα ρουθούνια. Σκοτεινόφαιο τρίχωμα, παχύ δέρμα, τα μπροστινά του πόδια έχουν τέσσερα δάκτυλα, ενώ τα πίσω τρία. Ζουν σε μεγάλες ομάδες όπου υπάρχει νερό, είναι φυτοφάγα και φιλήσυχα ζώα. Ο τάπιρος είναι είδος προς εξαφάνιση τόσο στην Αμερική όσο και στην Ν.Α. Ασία.
Ταπιρίδες: Όλη η οικογένεια που περιλαμβάνει τους τάπιρους της σύγχρονης εποχής, και τα εξαφανισμένα είδη που βρέθηκαν σε απολιθώματα. Τα απολιθωμένα λείψανα που έχουν βρεθεί κατά καιρούς είναι συγγενή με τον σύγχρονο τάπιρο αλλά δεν είναι ίδια. Χρονολογούνται από την μειόκαινο υποδιάσταση έως σήμερα.
6) Τι είναι το Ιππίδιο;
Ιππίδιο: Γένος ζώων που ανήκει στην οικογένεια των Ιππιδίων, περισσοδακτύλων οπληφόρων θηλαστικών. Βρέθηκαν λείψανα στη Ν. Αμερική μέσα σε στρώματα της πλειοστοκαίνου υποδιάστασης του Καινοζωϊκού.
Ιππίδες: Η οικογένεια πέρασε με διάφορα γένη της περιόδου του καινοζωικού, έφθασε στο κορύφωμά της με το σημερινό άλογο. Μέσα στην εξέλιξη του είδους τα δάκτυλα έγιναν ένα, μεγάλωσε το μέγεθος και τα δόντια.

2."Τσ' αγιούς"
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΜΠΑΡΣΑΚΗΣ

Η θέση "Τσ' αγιούς" (< στους αγίους) [1] βρίσκεται περίπου 600 μ. ανατολικά της Κάτω Στενής, σε μια απότομη ρεματιά με πυκνά πλατάνια, κισσούς και αγράμπελες.

Γύρω στα 1840, επισκέφθηκε τη θέση ο γερμανός κλασικός φιλόλογος H.N. Ulrichs

καθηγητής Λατινικών στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, ο οποίος σημειώνει ότι στο χώρο αυτό σώζεται ένας τοίχος πολυγωνικής τοιχοδομίας [2], κάτω από τον οποίο αναβλύζει μια μικρή πηγή, ενώ από το πάνω μέρος του τοίχου, όπου το έδαφος είναι επίπεδο και πρέπει να έφερε κρηπίδα, έκειτο πιθανώς κάποιο ιερό, στο οποίο και θα ανήκε ο χώρος. Μπροστά στον τοίχο, όπως προσθέτει ο Ulrichs σε υποσημείωση, έστεκε ένας ορθογώνιος λίθος, στον οποίο υπήρχε μια πολύ φθαρμένη επιγραφή, όπου μπορούσες να διαβάσεις

τις λέξεις "ΑΝΕΘΗΚΕ" ή "ΑΝΕΘΗΚΑΝ", "ΑΡΙΣΤΟΦΩΝ" και πιθανώς"ΔΗΜΗΤΡΙ ΟΜΑΡΙΑ" [3].

Στα 1909, ερεύνησε το χώρο ο Γ.Α. Παπαβασιλείου, καθηγητής φιλόλογος, σύμβουλος και γραμματέας (1909) της Αρχαιολογικής Εταιρείας, ο οποίος αναφέρει ότι ο σωζόμενος τοίχος φθάνει σε μήκος τα 25 μ. και αποτελούσε τη νότια πλευρά οικοδομήματος, πιθανώς ναού,
του οποίου η βόρεια πλευρά σώζεται σε μήκος μόλις 7,60 μ., ενώ η ανατολική του έχει παρασυρθεί από τον παραρρέοντα χείμαρρο. Στο εσωτερικό του οικοδομήματος, ο Παπαβασιλείου ανηύρε μια τετράγωνη λίθινη πλάκα επίστρωσης, στη δε πρόσοψη, εντόπισε μια δυσανάγνωστη επιγραφή πάνω σε φυσικό βράχο, στην οποία με πολλή δυσκολία, όπως γράφει, κατάφερε να διαβάσει τα γράμματα "ΑΠΟΛΛ" (στον 1ο στίχο) και "Ο" (στο 2ο στίχο), εικάζοντας έτσι ότι το εκεί ιερό ανήκε στον Απόλλωνα [4]. Η επιγραφή έχει καταχωρισθεί με τα στοιχεία "IG XII,9 1271":

"[ – – ]ΑΠΟΛΛ[ – – ]

[ – – – ]Ο[ – – – ]"[5].

Η κεφαλαιογράμματη δημοσίευση της επιγραφής οφείλεται στο ότι δεν είναι δυνατή η ασφαλής μεταγραφή της, καθότι ένα μόνο του γράμμα στο 2ο στίχο δεν δίνει καμία πληροφορία για τη χαμένη λέξη, αλλά δεν είναι και βέβαιο ότι στον 1ο στίχο αναφέρεται όντως το όνομα του Απόλλωνος και όχι κάποιο ανθρωπωνύμιο, όπως για παράδειγμα "Απολλώνιος", "Απολλόδοτος", "Απολλόδωρος", "Απολλοφάνης".

Η άλλη επιγραφή, στην οποία αναφέρεται ο Ulrichs, είναι καταχωρισμένη με τα στοιχεία "IG XII,9 1172"και έχει μεταγραφεί από τον Ε. Ziebarthως εξής:

"[— — — — — — ἀ]νέθη[καν]

[Δ]ήμ[η]τρι [ὁ]μ<α>ρί[ᾳ]?

vac. Λη[μ]νίη[ι]

[Ἀρ]ιστοφῶν Παταίκ[ου]

[— — — — — —]αράτου

[— — — —] Πολ<ύ>κτου" [6].

Όσον αφορά στα επιγραφικά σύμβολα, να εξηγήσουμε ότι: α) εντός αγκυλών (π.χ. [α, β, γ]) σημειώνονται τα γράμματα τα οποία έχουν χαθεί και τα έχει συμπληρώσει με αρκετή βεβαιότητα ο εκδότης, β) εντός γωνιωδών αγκυλών (π.χ. <α, β, γ>) σημειώνονται τα γράμματα τα οποία είχε χαράξει ατελώς ή είχε παραλείψει ο χαράκτης της επιγραφής, γ) οι εντός αγκυλών παύλες (π.χ. [– – –]) αντιστοιχούν στα γράμματα τα οποία έχουν χαθεί και δεν μπορούν να προσδιορισθούν, και δ) η συντομογραφία "vac." (vacat) σημαίνει ότι υπάρχει ένα κενό διάστημα, το οποίο δεν οφείλεται σε φθορά, αλλά το άφησε σκόπιμα ο χαράκτης της επιγραφής.

Παραθέτω ακολούθως το κείμενο της επιγραφής "IG XII,9 1172" σε νεοελληνική απόδοση:

"... αφιέρωσαν | στη Δήμητρα ομαρία | τη Λημνία | ο Αριστοφών του Παταίκου, | ο ... του (...)αράτου, | ο ... του Πολύκτου".

Πρόκειται για αναθηματική επιγραφή, αφιερωμένη στη θεά Δήμητρα, της οποίας πρέπει να υπήρχε ιερό στο συγκεκριμένο χώρο. Στη θεά αποδίδονται τα επίθετα (επικλήσεις) "Ομαρία" και "Λημνία", για τα οποία μας δίνει μια πολύ ενδιαφέρουσα ερμηνεία η Luisa Breglia Pulci Doria, καθηγήτρια Αρχαίας Ιστορίας του Πανεπιστημίου Νάπολης. Σύμφωνα με την ιταλίδα ιστορικό, η Δήμητρα Ομαρία έχει σχέση με τον Δία Ομάριο, ο οποίος ταυτίζεται με τον Δία Ομαγύριο, προστάτη των συναθροίσεων. Οπότε, η λατρευόμενη στη θέση "Τσ' αγιούς" Δήμητρα, ήταν επίσης προστάτιδα των συναθροίσεων, των θρησκευτικών ή πολιτικών συνάξεων, οι οποίες λάμβαναν χώρα σε αυτή την περιοχή. Η δε επίκληση "Λημνία", παραπέμπει ασφαλώς στο νησί της Λήμνου, όπου ως γνωστόν λατρεύονταν κατά κύριο λόγο οι Κάβειροι, και δεν αποκλείεται η Δήμητρα να συλλατρευόταν εν προκειμένω με τους Καβείρους. Η κοινή λατρεία της Δήμητρας Ομαρίας και των Καβείρων πρέπει να μεταδόθηκε στην Εύβοια περί τις αρχές της πρώτης χιλιετίας π.Χ. από Άβαντες (Ευβοείς) αποίκους της Λήμνου, όπου μαρτυρείται και περιοχή καλούμενη "Εύβοια" [7].

Μια διαφορετική αλλά εξίσου ενδιαφέρουσα ερμηνευτική πρόταση, έχει διατυπώσει ο ισπανός αρχαιολόγος Manuel Arjona, διδάκτωρ του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας, ο οποίος θεωρεί ότι η επίκληση της Δήμητρας μπορεί να είναι "Αμαρία" και όχι απαραίτητα "Ομαρία". To όνομα "Αμαρία" προέρχεται από τη λέξη "αμάρα / αμάρη", η οποία σημαίνει "υδαταγωγός,αυλάκι, οχετός για άρδευση", οπότε "Δήμητρα Αμαρία", σύμφωνα με τον Arjona, είναι η "Δήμητρα του υδαταγωγού" [8].

Τμήματα ενός λαξευμένου στα βράχια υδαταγωγού, εντοπίζονται σε απόσταση μόλις 30 μ. βόρεια του πολυγωνικού τοίχου [9], μπροστά στον οποίο είχε βρεθεί η επιγραφή. Κατά τον ολλανδό αρχαιολόγο S.C. Bakhuizen, πρόκειται για τα κατάλοιπα ενός κλάδου υδραγωγείου, το οποίο υδροδοτούσε το άστυ της Χαλκίδας [10]. Από τη διεξοδική έρευνα των ελβετών αρχαιολόγων K. Reber και S.G. Schmid, προκύπτει ότι ο υδαταγωγός είχε κατασκευασθεί μεταξύ 1ου και 2ου αι. μ.Χ. [11]. Ο τοίχος, όμως, πρέπει να είναι κατά πολύ προγενέστερος του υδαταγωγού και βάσει των χαρακτηριστικών της κατασκευής του, φαίνεται ότι ανήκει στους κλασικούς ή τους ελληνιστικούς χρόνους [12]. Σχετικά με τη χρήση του τοίχου, δεν επαρκούν τα στοιχεία για να αποφανθούμε με βεβαιότητα. Πιθανώς να είναι απομεινάρι ναού ή ίσως αναλήμματος γέφυρας, ενώ μπορεί παράλληλα να αποτελούσε και την οπίσθια πλευρά στοάς [13].

Οι επιγραφές είναι και οι δύο αχρονολόγητες από τον εκδότη. Πάντως, εάν δεχθούμε ότι η επίκληση στην αναθηματική επιγραφή μπορεί να είναι "Αμαρία", όπως εικάζει ο Arjona, τότε η επιγραφή πρέπει να χρονολογηθεί στην ίδια εποχή με τον υδαταγωγό, δηλαδή μεταξύ 1ου και 2ου αι. μ.Χ. Στην άλλη περίπτωση, εφόσον η επίκληση είναι "Ομαρία", τότε η επιγραφή δεν μπορεί να σχετίζεται με τον υδαταγωγό και λογικά θα είναι προγενέστερη, όπως και ο τοίχος.

ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ - ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΚΕΣ ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ
[1] Προτείνω τη γραφή "Τσ' αγιούς" αντί της καθιερωμένης αλλά ετυμολογικά παραπλανητικής γραφής "Τσαγιούς" -ελπίζω να εισακουσθώ.
[2] Σύστημα δόμησης μελαξευτούςλίθουςακανόνιστου και δη πολυγωνικού σχήματος.
[3] Βλ. Heinrich Nicolaus Ulrichs, "Reisen und Forschungen in Griechenland", Teil II:"Topographische und archaologische Abhandlungen", A. Passow(Hrsg.), Weidmannsche Buchhandlung, Berlin 1863, σελ. 243. Υπ' όψιν ότι η έκδοση πραγματοποιήθηκε 20 χρόνια μετά το θάνατο του Ulrichs(1807-1843).
[4] Βλ. Γεώργιος Α. Παπαβασιλείου, "Ανασκαφαί εν Ευβοία", στο "Πρακτικά της εν Αθήναις Αρχαιολογικής Εταιρείας του έτους 1909", Αθήναι 1910, σελ. 206.
[5] Βλ. Ericus Ziebarth (ed.), "Inscriptiones Graecae XII,9: Inscriptiones Euboeae insulae", Akademie der Wissenschaften, Berlin 1915.
[6] Βλ. Ericus Ziebarth(ed.), ό.π.
[7] Βλ. Luisa Breglia Pulci Doria,"Demetra tra Eubea e Beozia e i suoi rapporti con Artemis",στο "Recherches sur les cultes grecs et l'Occident, 2",Cahiers du Centre Jean Bérard(V),Institut Français de Naples, Naples 1984, σελ. 69-74.
[8] Βλ. Manuel Arjona, "Ένα ιερό στους πρόποδες της Δίρφης;", στο "Αρχαιολογικό Έργο Θεσσαλίας και Στερεάς Ελλάδας 3, 2009", Τ. 2:"Στερεά Ελλάδα", Εργαστήριο Αρχαιολογίας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας –Υπουργείο Πολιτισμού, Βόλος 2012, σελ. 934.
[9] Βλ. Manuel Arjona, ό.π., σελ. 931
[10 ] Βλ. S.C. Bakhuizen, "Studies in the Topography of Chalcis on Euboea – A discussion on the sources", Studies of the Dutch Archaeological and Historical Society 11, E.J. Brill, Leiden 1985, σελ. 73-74.
[11] Βλ. K. Reber & S.G. Schmid, "Zur Wasserversorgung von Chalkis (Euboa), 1. Die Wasserleitung von Ano Kambia nach Kato Steni", στο "Mitteilungen des Deutschen Archäologischen Instituts – Athenische Abteilung",Bd.115, P. von Zabern, Meinz 2000, σελ. 359-387.
[12] Βλ. Manuel Arjona, ό.π., σελ. 933.
[13] Βλ. Manuel Arjona, ό.π., σελ. 932-933.

3.ΣΤΑ ΙΧΝΗ ΤΗΣ ΧΑΜΕΝΗΣ ΟΙΧΑΛΙΑΣ
ΝΙΚΟΣ ΑΔΑΜΟΠΟΥΛΟΣ

Νίκος Αδαμόπουλος Δρ Ιστορικός-Βαλκανιολόγος.

Η Εύβοια χαρακτηρίζεται, και δικαίως, ως ο παράδεισος της παλαιοντολογίας και της αρχαιολογίας. Η νήσος των περίφημων Αβάντων, στην οποία ήκμασαν σπουδαίες ελληνικές πόλεις, δυο μάλιστα από τις σπουδαιότερες, η Χαλκίς και η Ερέτρια, κρύβει στα σωθικά της μυστικά, από τα οποία ελάχιστα έχουν έρθει στο φως .Τα πιο πολλά περιμένουν την παλαιοντολογική και αρχαιολογική σκαπάνη να τα ξεθάψουν, για να μας αποκαλύψουν ένα παρελθόν ,που είναι σίγουρο ότι όχι μόνο θα εμπλουτίσει τις γνώσεις μας γι αυτό, αλλά θα ανατρέψει, παράλληλα, ιστορικά δεδομένα και θεωρίες, που ισχύουν ως σήμερα.

Τα Καμπιά, το ορεινό χωριό στο Δήμο Διρφύων, λίγο πριν τη Στενή, που περήφανα αγναντεύει από τα ύψη τον πλούσιο κάμπο και την απέραντη θάλασσα, είναι μια χαρακτηριστική περίπτωση των παραπάνω. Μέχρι το καλοκαίρι του 2004, τίποτα δεν είχα ακουστά για αυτό το «βλαχοχώρι» με τις πλούσιες πηγές και την αειθαλή βλάστηση, βοσκότοπος που τράβηξε σαν μαγνήτης, σε παλιότερες εποχές, τους περιπλανώμενους τσοπαναραίους Βλάχους από την Ήπειρο και τη Θεσσαλία. Εκείνον τον Ιούλιο του 2004, παραθερίζαμε, μια φιλική παρέα στην Εύβοια και όλως τυχαία βρεθήκαμε στα Καμπιά. Από τη δημοσιά Αρτάκης-Στενής, μπαίνοντας στην Κάτω Στενή, το χωριό βρίσκεται λίγα χιλιόμετρα πιο πέρα. Πήραμε δεξιά τη στενή φιδωτή άσφαλτο, χαραγμένη στην πλαγιά του βουνού, με τις απότομες στροφές και τις νεροφαγές και ξαφνικά, στο τέλος του δρόμου, ακριβώς στα ριζά του βουνού, πέσαμε πάνω στον κήπο του παραδείσου με τις πλούσιες πηγές, τα αιωνόβια πλατάνια και παραδίπλα τα καταπράσινα μποστάνια του χωριού. Δεν προφτάσαμε να κατεβάσουμε τις κάμερες, για να απαθανατίσουμε το τοπίο και ο πανταχού παρών πρόεδρος του χωριού Γιάννης Παύλου, θα ανακαλύψει την παρουσία μας, θα μας «ανακρίνει» επί τόπου, θα «ζυγίσει» στη στιγμή τους ξένους, που ήρθαν στο χωριό απρόσκλητοι και το επόμενο μισάωρο θα μας στρώσει τραπέζι με μεζέδες και ντόπιο κοκκινέλι στην ταβέρνα του Ηλία, δίπλα στο πανέμορφο εκκλησάκι της Αγίας Κυριακής. Εκεί άρχισαν όλα, εκείνο το αξέχαστο καλοκαίρι κι από τότε τα Καμπιά και τα γύρω χωριά , έγιναν πια τα δικά μας χωριά. Φαίνεται, πως η ευρύτερη αυτή ευβοϊκή περιοχή, που βρίσκονται τα χωριά Καμπιά, Σκουτέρι, Βούνοι, Αμφιθέα, Καθενοί, Άγιος Αθανάσιος και Λούτσα πολύ σύντομα θα προκαλέσει το εξαιρετικό ενδιαφέρον των δύο επιστημών, παλαιοντολογίας και αρχαιολογίας, για την εντόπιση και χρονολόγηση των πλούσιων απολιθωμάτων της γης και των αρχαιολογικών ευρημάτων της. Η αρχή έγινε με την εξέταση από το Τμήμα Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας του πανεπιστημίου Αθηνών, ενός μέρους ευρημάτων, που βρέθηκαν στα Καμπιά και αφορούν απολιθώματα ζώων*. Αλλά τα απολιθώματα αυτά είναι η μια όψη του νομίσματος. Από την άλλη, έχουμε και μια σειρά από αρχαιολογικά ευρήματα επιφανείας, που υποδηλώνουν, κατ αρχήν, την ύπαρξη ενός σπουδαίου αρχαίου πολιτισμού σε αυτή την περιοχή και τα οποία όταν πολλαπλασιαστούν από ανασκαφές, είναι σίγουρο πως θα μας οδηγήσουν σε νέες αποκαλύψεις ,που, όπως είπαμε, θα αλλάξουν και θα εμπλουτίσουν αρκετές από τις απόψεις και τις γνώσεις, που έχουμε σήμερα για την αρχαία Εύβοια. Τα ευρήματα αυτά θα τα παρουσιάσουμε σε διαφάνειες και θα τα σχολιάσουμε στη συνέχεια. Παράλληλα, όμως, σήμερα, θα διακινδυνεύσουμε από το βήμα αυτό να υποστηρίξουμε μια άποψη-θεωρία, που αφορά την «τακτοποίηση» τοπικά, χρονολογικά και ιστορικά μιας ξακουστής και φημισμένης στην αρχαιότητα πόλης, το όνομα της οποίας συναντάμε σε γραπτές πηγές, αλλά μέχρι σήμερα δεν έχει καταστεί δυνατό να εξακριβωθεί η γεωγραφική της θέση. Βεβαίως, είναι γνωστό, πως η διατύπωση μιας νέας θεωρίας ,και όχι μόνο ιστορικής, είναι μια υπόθεση εκτεθειμένη στην αμφισβήτηση, στο σκεπτικισμό, την καχυποψία, ακόμα και στην απόρριψη, επειδή ακριβώς είναι μια θεωρία. Γνωστά και κατανοητά όλα αυτά .Το γεγονός ,όμως, πως ελλοχεύει αυτός ο κίνδυνος, δε σημαίνει πως, μια καινοφανής θεωρία-υπόθεση, λόγω ακριβώς αυτής της ιδιότητάς της, θα πρέπει να οδηγεί τον ερευνητή σε δισταγμό να την παρουσιάσει και να την υποστηρίξει. Ακόμα πιο δύσκολο φαίνεται το εγχείρημα της

«τακτοποίησης» γεωγραφικά και χρονικά μιας αρχαίας πόλης ,όταν δεν υπάρχουν διαυγείς πληροφορίες από τις πηγές για τη θέση της, το χρόνο ακμής της, τον πολιτισμό και την ιστορία της γενικότερα. Γι αυτό θα ζητήσουμε την επιείκεια και την κατανόησή σας για όσα θα ειπωθούν ση συνέχεια, και θα σας παρακαλούσαμε να λάβετε υπόψη σας ότι, από τη μια το εσπευσμένο του χρόνου, δεν μας επέτρεψε μια περισσότερο εξονυχιστική , εμπεριστατωμένη και σε βάθος έρευνα όλων των πηγών και από την άλλη, τα ευρήματα επιφάνειας που υπάρχουν στη διάθεσή μας αυτή τη στιγμή, όντως είναι πολύ φτωχά, για να στηρίξουν αυτή την προσπάθεια τοποθέτησης σε τόπο, ιστορικό χρόνο και πολιτισμό την εν λόγω αρχαία ευβοϊκή πόλη. Μετά από τις παραπάνω διευκρινίσεις, ας ξεκινήσουμε την προσπάθεια παρουσίασης και τεκμηρίωσης αυτής της θεωρίας με όσα στοιχεία διαθέτουμε αυτή τη στιγμή, αφού σας διαβεβαιώσουμε πως αυτή η προσπάθεια για την όσο το δυνατόν πληρέστερη και επιμελέστερη συγκέντρωση στοιχείων θα συνεχιστεί και στο μέλλον. Κατ΄αρχήν, σημαντική προς την κατεύθυνση αυτή είναι η συμβολή των απολιθωμάτων, που βρέθηκαν στα Καμπιά, ιδιαίτερα όσον αφορά την αποτύπωση του γεωγραφικού χάρτη της περιοχής. Σύμφωνα με την απάντηση του Τμήματος Γεωλογίας του Μουσείου Παλαιοντολογίας και Γεωλογίας του πανεπιστημίου Αθηνών, τα απολιθώματα των Καμπιών χρονολογούνται στη λεγόμενη Πλειόκαινο υποπερίοδο του Καινοζωικού αιώνα, που άρχισε πριν 10 εκατομμύρια χρόνια και τελείωσε πριν από 3 ή 1 εκατομμύρια χρόνια. Το κλίμα την περίοδο αυτή είναι τροπικό. Μεγάλα, πυκνά δάση, βλάστηση οργιώδης και άφθονα νερά καλύπτουν σε μεγάλη έκταση την περιοχή, που εντοπίστηκαν τα απολιθώματα. ΄Ένα από τα σημαντικότερα παλαιοντολογικά ευρήματα, που φαίνεται να ξένισε την ομάδα των ερευνητών την ημέρα που τα πρωτοαντίκρισαν, είναι εκείνο του Τάπιρου. Το ζώο αυτό είναι σπάνιο ή και ανύπαρκτο στον ευρωπαϊκό χώρο. Ζει σε μέρη με άφθονα νερά και παρόλο τον όγκο του, καταφέρνει να κολυμπά και να απολαμβάνει το νερό. Η ύπαρξη, επομένως, τέτοιου ζώου στα Καμπιά την περίοδο αυτή, προϋποθέτει μια έκταση, που καλύπτεται σε ένα μεγάλο μέρος της από πλούσια νερά. Πράγματι, την περίοδο αυτή ,στην οποία χρονολογούνται τα απολιθώματα του Τάπιρου των Καμπιών, η Μεσόγειος ήταν διαφορετική από τη σημερινή, αφού η έκτασή της ήταν πολύ μεγαλύτερη. Κύριο χαρακτηριστικό αυτής της περιόδου είναι η σταδιακή απόσυρση των υδάτων και η ολοκλήρωση του σχηματισμού των μεγάλων οροσειρών. Πρέπει λοιπόν να υποθέσουμε ότι η στάθμη της θάλασσας ,που εκτείνεται από την Αρτάκη μέχρι τη Χαλκίδα, ήταν την περίοδο αυτή πολύ ψηλότερη από τη σημερινή και τα νερά της κάλυπταν τον κάμπο, που είναι ξαπλωμένος σήμερα κάτω από τα Καμπιά, αλλά και την περιοχή στους πρόποδες της οροσειράς, που εκτείνεται πάνω από το χωριό Η ανακάλυψη των απολιθωμάτων του Τάπιρου στα χωράφια που βρίσκονται ακριβώς κάτω από το οροπέδιο των Μαλών, μας επιβεβαιώνει ότι ο λάτρης αυτός των υδάτων, απολάμβανε το μπάνιο του δίπλα στα πόδια του, εκεί, δηλαδή. που έφτανε η παραλία της θάλασσας. Με το χρόνο, τα νερά αποσύρθηκαν σιγά-σιγά στη σημερινή τους θέση. Το κλίμα αλλάζει, γίνεται πιο ψυχρό, ο Τάπιρος και τα υπόλοιπα ζώα (ελέφαντες, ρινόκεροι κ.α)με αυτή την αλλαγή θα εξαφανιστούν και μαζί τους οι φοίνικες και η υπόλοιπη τροπική βλάστηση. Αλλά, δεν είναι μόνο ο

Τάπιρος των Καμπιών, που μας οδηγεί στο συλλογισμό πως η θάλασσα προχωρούσε μέσα από τη σημερινή της θέση, ως τους πρόποδες του χωριού. Αψευδής μάρτυρας αυτής της υπόθεσης, είναι και η καλοδουλεμένη σμίλευση από τα νερά των μεγάλων βράχων της περιοχής και ιδιαίτερα εκείνης της βραχοσειράς, που βρίσκεται λίγο πριν το έμπα του χωριού και εκτείνεται σε μια μεγάλη έκταση. Η βραχοσειρά είναι απόκρημνη και με πολλή δυσκολία μπορεί κανείς να φτάσει στην κορυφή της. Ο τεράστιος, λοιπόν, αυτός βράχος, είναι στην κυριολεξία κομμένος στα δύο και αφήνει στη μέση μια χαράδρα ,που το ύψος της από τους πρόχειρους υπολογισμούς μας, πρέπει να είναι γύρω στα 35 με 40 μέτρα , το πλάτος της περίπου 2 και το μήκος της κοντά στα 200 με 250 μέτρα. Η πρώτη εντύπωση που δίνουν το σχήμα και η μορφή της χαράδρας αυτού του βράχου, είναι πως οι δυο της πλευρές (τα τοιχώματά της) κόπηκαν και σμιλεύτηκαν από ανθρώπινο χέρι .Σα να πέρασε από πάνω τους πλάνη, που τις αλφάδιασε, ώστε σε μερικά σημεία η παλάμη, αν τις χαϊδέψει, δε θα νιώσει το παραμικρό εξόγκωμα, την παραμικρή ανώμαλη επιφάνεια. Σε μια μεγάλη έκτασή τα τοιχώματα της χαράδρας είναι λεία, σα μάρμαρο κομμένο και πελεκημένο από μαέστρο τεχνίτη. Μια θαυμαστή τελειότητα σμιλευμένης τεράστιας βράχινης πλάκας! Οι κάτοικοι του χωριού, είναι απόλυτοι σε αυτό: Μόνο ανθρώπινο χέρι θα μπορούσε να πετύχει μια τέτοια τελειότητα σμίλευσης βράχου, λένε . Οι περισσότεροι μάλιστα θεωρούν πως η βραχοσειρά κόπηκε και πελεκήθηκε, για να χρησιμεύσει ως αυλάκι, απ΄ όπου θα περνούσαν τα νερά της πηγής του χωριού, για να αρδεύσουν το κάμπο. Οι θρύλοι για το πώς κόπηκε και με ποια μέσα σμιλεύτηκε αυτό το αυλάκι-χαράδρα, δίνουν και παίρνουν στην περιοχή. Η ύπαρξη τέλειων εργαλείων ή άλλων τεχνικών μεθόδων στη αρχαιότητα ή ακόμα και η παρασκευή και η χρήση καυστικών υγρών ουσιών, που κατάτρωγαν τα βράχια, είναι οι πιο συνηθισμένες εκδοχές. Αλλά, όσο κι αν είναι όμορφοι οι θρύλοι, η αλήθεια είναι πως ο τεράστιος αυτός βράχινος όγκος δε σμιλεύτηκε από χέρι ανθρώπινο, αλλά με τη δύναμη και την ορμή της παμφάγας θάλασσας. Εκείνη έκοψε στη μέση τους βράχους, για να σχηματιστεί η μεγάλη χαράδρα, εκείνη με υπομονή εκατομμυρίων ετών πελέκησε και σμίλευσε τα τοιχώματά της*. Και όχι μόνο αυτά, αλλά και άλλους μικρότερους βράχους σε όλη την περιοχή, κάνοντάς τους λείους και αλφαδιασμένους, όπως τα νερά της επιφάνειας της σε ώρες νηνεμίας. Άλλη εξήγηση δε χωρεί. ΄Αλλωστε, τα κοχύλια, τα όστρακα, οι στρογγυλές μαύρες πέτρες και οι άλλοι απολιθωμένοι οργανισμοί του βυθού της θάλασσας ,που είναι διάσπαρτα σε μεγάλη έκταση στα χωράφια του κάμπου, που ακόμα και σήμερα ξεχώνουν τα υνιά και οι κασμάδες, δείχνουν ακριβώς αυτό, πως τα νερά, δηλαδή, της θάλασσας κάλυπταν για εκατομμύρια χρόνια όλη αυτή την περιοχή, μέχρι να αποσυρθούν σιγά-σιγά και να περιοριστούν στα όρια και την έκταση, που τη βλέπουμε σήμερα. Στη στεγνή πια ξηρά, με τις πλούσιες πηγές και τις λίμνες, τα τρεχούμενα νερά , την οργιώδη βλάστηση και το έφορο έδαφος, θα έρθουν αργότερα να κατοικήσουν άνθρωποι, να φτιάξουν κοινότητα, όταν έμαθαν πια να συνυπάρχουν. Με το πέρασμα του χρόνου και την ανάγκη για μόνιμη εγκατάσταση, θα χτίσουν εδώ τη χώρα τους ,τη δικιά τους πατρίδα. Δε θέλουν και δεν έχουν μάθει ακόμα να ζουν κοντά στη θάλασσα. Δεν την αγαπούν, τους φοβίζει κιόλας. Στις ορεινές παράλληλα περιοχές, μέσα στα απέραντα δάση, νιώθουν μεγαλύτερη ασφάλεια, αλλά έχουν και τη δυνατότητα να εξασφαλίσουν τα προς το ζην. Ας μη ξεχνάμε πως η κύρια ασχολία τους ακόμα είναι το κυνήγι, η κτηνοτροφία, και η μικροκαλλιέργεια. Είναι πολύ αργότερα, που θα κατέβουν στη θάλασσα και θα την αγαπήσουν. Ο Τάπιρος των Καμπιών, τα θαλασσοδαρμένα και σμιλευμένα βράχια του χωριού, η μορφολογία και η σύσταση του εδάφους, όπως είπαμε, είναι οι αψευδέστεροι μάρτυρες πως η θάλασσα έφτανε στα απώτερα αυτά χρόνια ως εδώ πάνω ,μέχρι που σταδιακά θα υποχωρήσει, θα αποσυρθεί και θα εξαφανιστεί από το χάρτη της περιοχής. Η ανάμνησή της, όμως, έχει χαρακτεί βαθιά στη μνήμη των ανθρώπων, των εγκαταστημένων πια μόνιμα στο χώρο που τους άφησε ελεύθερο με την υποχώρησή της. Η ανάμνηση της θάλασσας, που στη γλώσσα τους λέγεται ΑΛΣ, ζει στις μνήμες με την προφορική παράδοση από γενιά σε

γενιά.Αλλά, το διαπιστώνουν και καθημερινά, αφού βλέπουν πως ζουν πάνω σε μια ΑΛΙΑ, λέξη που δηλώνει τον τόπο με αλάτι και προϊόντα του βυθού της ΑΛΛΟΣ- θάλασσας. Η ΑΛΣ, λοιπόν, έφυγε, χάθηκε, εξαφανίστηκε και απόμεινε η ΑΛΙΑ. Στη γλώσσα τους, για την εξαφανισμένη αυτή θάλασσα , θα έλεγαν: Η «ΟΙΧΟΜΕΝΗ ΑΛΣ». Η μετοχή ΟΙΧΟΜΕΝΗ είναι από το ρήμα ΟΙΧΟΜΑΙ, που σημαίνει ακριβώς αυτό, χάνομαι, εξαφανίζομαι, πεθαίνω. Αν βγάλουμε, λοιπόν, την κατάληξη –ΟΜΑΙ, μας μένει η ρίζα -ΟΙΧ και αν προστεθεί σε αυτή η λέξη ΑΛΙΑ, παράγωγο της λέξης ΑΛΣ- θάλασσα (όπως και αλιεύς, παραλία κλπ), έχουμε μπροστά μας πια ολοκάθαρο το όνομα της ξακουστής, της μυθικής χώρας ΟΙΧΑΛΙΑΣ. Εδώ, στην ευρύτερη περιοχή που βρίσκονται σήμερα τα χωριά Καμπιά, Σκουντέρι, Βούνοι, Αμφιθέα, Καθενοί, Άγιος Αθανάσιος και Λούτσα, θα υποστηρίξουμε πως χτίστηκε,ονοματίστηκε, τράνεψε και έγινε ξακουστή η περίφημη Οιχαλία, η χώρα του βασιλιά Ευρύτου, του Ηρακλή της Εύβοιας. Η ακρόπολη της μυθικής πόλης, πρέπει να ήταν πάνω στο οροπέδιο των Καμπιών ΜΑΛΑ. Το φυσικό αυτό φρούριο,με τους απόκρημνους βράχους και τα δύσβατα μονοπάτια παρείχε την καταλληλότερη προστασία στον πληθυσμό σε ώρες κινδύνου από τις επιδρομές των κατακτητών. Θα έλεγε κανείς πως η ετυμολογία της λέξης ΟΙΧΑΛΙΑ, δεν αρκεί, ίσως, για να μας οδηγήσει να τοποθετήσουμε γεωγραφικά και μάλιστα τόσο στενά, την ΟΙΧΑΛΙΑ στα Καμπιά. Δεν είναι, όμως, μόνο το έτυμο της λέξης, που μας οδηγεί στη διατύπωση αυτής της γνώμης Μια σειρά από άλλες μαρτυρίες, θα μας οδηγήσουν να θεμελιώσουμε ικανοποιητικά την άποψη πως η αρχαία ευβοϊκή ΟΙΧΑΛΙΑ πρέπει να είναι αυτή, που υποστηρίζουμε . Αλλά, για να ολοκληρώσουμε με το όνομα και την ετυμολογία του, θα θυμίσουμε ότι ανάλογη περίπτωση έχουμε και σε άλλη αρχαία ελληνική πόλη. Στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, την επαρχία Ολυμπίας, 17 χιλιόμετρα από την Ανδρίτσαινα, υπάρχει ο περίφημος ναός του Επικουρείου Απόλλωνα της αρχαίας πόλης Φυγαλίας, εφάμμηλλος του Παρθενώνα και από το χέρι του ίδιου αρχιτέκτονα σχεδιασμένος. Κι εδώ οι γεωλόγοι μιλούν για την εξαφανισμένη θάλασσα, που υποχώρησε λίγα χιλιόμετρα πιο κάτω στην περιοχή της Κυπαρισσίας .Στο χώρο που ελευθερωσε η θάλασσα, χτίστηκε η αρχαία Φυγαλία Κι εδώ η ίδια περίπτωση μορφολογικής σύστασης του εδάφους. Σμιλευμένοι, θαλασσοδαρμένοι, βράχοι, μαύρες στρογγυλές πέτρες, όστρακα και προϊόντα βυθού. Η ετυμολογία του ονόματος της Φυγαλίας έχει διάφορες εκδοχές. Σήμερα, με την πεποίθηση που έχουμε για την ορθότητα της ετυμολογίας του ονόματος ΟΙΧΑΛΙΑ, πιστεύουμε πως και η αρχαία αρκαδική Φυγαλία είναι η πόλη ,που χτίστηκε εκεί που έφυγε η θάλλασα. Από τον αόριστο Β΄ του ρήματος φεύγω (έφυγον), δηλαδή και τη λέξη ,πάλι, ΑΛΙΑ. Φαίνεται πως το ετυμολογικό αυτό φαινόμενο ήταν σύνηθες στην αρχαιότητα. Οι αναφορές των γραπτών πηγών στη χώρα της Οιχαλίας, είναι ο δεύτερος άξονας μετά την ετυμολογία της λέξης, που θα στηρίξει και θα ενισχύσει την άποψη που υποστηρίχτηκε ,ότι δηλαδή η πανάρχαιη Οιχαλία είναι αυτή που την τοποθετήσαμε γεωγραφικά στο χωριό Καμπιά και η επικυριαρχία της εκτεινόταν σε μια μεγάλη έκταση, ως κάτω στα πεδινά της περιοχής. Ο Σοφοκλής στην Τραγωδία ΤΡΑΧΙΝΙΕΣ μα ξεκαθαρίζει ότι η χώρα της Οιχαλίας ,αυτή στην οποία βασίλευσε ο βασιλιάς Εύρυτος είναι στην Εύβοια και όχι στη Μεσσηνία ή τη Θεσσαλία, όπως υποστήριζαν άλλοι συγγραφείς. Στους στιχους 74 και 75 διαβάζουμε: «Ευβοιδα χώραν φασίν, Ευρύτου πόλιν/επιστρατεύειν αυτόν…». («Λένε πως εκστρατεύει (ο Ηρακλής) στου Εύρυτου την πόλη/στης Εύβοιας τη χώρα»). Μια άλλη τώρα αρχαία γραπτή πηγή, ο Στράβων, θα μας προσδιορίσει ακόμα πιο συγκεκριμένα την ευρύτερη περιοχή που βρισκόταν η αρχαία πόλη. Στο κεφ. 10/448, ο αρχαίος γεωγράφος και ιστορικός χαρακτηρίζει τη Οιχαλία ως «κώμη της Ερετρικής χώρας ».Ο Στραβων, όμως, είναι πολύ μεταγενέστερος του Σοφοκλή , κοντά στους 4 αιώνες και μιλάει για τη διοικητική υπόσταση της μεταγενέστερης Οιχαλίας, όταν πια η πόλη έχει χάσει την παλιά της αίγλη και δεν είναι ένα αυτόνομο βασίλειο, αλλά μια κώμη, που ανήκει στην ισχυρή επικράτεια της Ερέτριας, όπως και πολλές άλλες πόλεις στην ευρύτερη περιοχή. Τέτοιες πόλεις της Ερετρικής χώρας, εκτός από την Οιχαλία ,είναι η Αμάρυνθος ,η πόλη Ταμύναι ή Τάμυνα και πιθανότατα η μη εντοπισμένη ακόμα αρχαία Κύμη. Η επιγραφή, επίσης, της Ερέτριας ΙG.XII,9,241, επιβεβαιώνει την παραπάνω άποψη, πως οι δύο πόλεις, Οιχαλία και Αμάρυνθος, γεωγραφικά έκειντο στην ευρύτερη περιοχή της Ερέτριας. Από τις τρεις παραπάνω γραπτές πηγές, λοιπόν, ξεκαθαρίζονται δύο βασικά πράγματα, όσον αφορά τη γεωγραφική θέση της Οιχαλίας: Η πόλη βρισκόταν στην Εύβοια και συγκεκριμένα στην ευρύτερη περιοχή της αρχαίας Ερέτριας. Αλλά σε ποια ακριβώς περιοχή της Ερέτριας; Δίπλα στη θάλασσα, αριστερά και δεξιά της αρχαίας πόλης, πιο πάνω στην πλαγιά της, ή κάπου πιο μακριά; Τρεις πάρα πολύ σημαντικές αναφορές του Σοφοκλή στην τραγωδία Τραχίνιες, μας ξεκαθαρίζουν μια και καλή την τοποθεσία, που βρισκόταν η αρχαία Οιχαλία. Η μια αναφορά γίνεται στο στίχο 327 της τραγωδίας, όπου η Οιχαλία χαρακτηρίζεται «πάτρα διήνεμος» («πατρίδα ανεμόδαρτη, πόλη που τη δέρνουν ισχυροί άνεμοι»). Στο στίχο τώρα 354, μας δίνεται μια άλλη, ακόμα πιο συγκεκριμένη, περιγραφή της πόλης .Ο Σοφοκλής αποκαλεί την Οχαλία « υψίπυργον Οιχαλία» ( «στην Οιχαλία με τους ψηλούς τους πύργους, την ψηλόπυργη χώρα»). Η προσέγγιση πια της τοποθεσίας της αρχαίας πόλης , είναι πιο εύκολη και η γεωγραφική της εικόνα πιο καθαρή. Η πόλη, λοιπόν, βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή της Ερέτριας και δεν είναι χαμηλά, παραθαλάσσια, αλλά σε μέρος που χτυπιέται από δυνατούς ανέμους και είναι οχυρωμένη με ισχυρούς και ψηλούς πύργους. ΄Αρα, φεύγουμε από τη θάλασσα και αναζητάμε την πόλη πιο ψηλά, σε ορεινή περιοχή . Αλλά πού ακριβώς; Ο ποιητής θα μας κάνει και πάλι τη χάρη να μας προσδιορίσει ακριβέστερα την τοποθεσία της στο σημαντικότερο ,κατά τη γνώμη μας, στίχο που εναργώς διευκρινίζει την ακριβή θέση της Οιχαλίας. Είναι ο στιχός 860 στις Τραχίνιες « τανδ΄ Οιχαλίας αιχμά» («στην ορεινή, την απόκρημνη Οιχαλία»). Η λέξη αιχμή, σημαίνει κορυφή, βουνοκορυφή, τόπος ορεινός και βραχώδης. Αλλά, υπάρχει περιοχή στην Ερέτρια, που να είναι τόσο ορεινή, απόκρημνη και βραχώδης; Δεξιά και αριστερά της όχι, τα βουνά πάνω από την Αμάρυνθο ή και πέρα από αυτή, δεν είναι τόσο απόκρημνα και ψηλά. Το ίδιο και από τη μεριά στο δρόμο προς Χαλκίδα. Δεν έχουμε τόσο ψηλά και ανεμόρδατα βουνά. Η μόνη περιοχή που είναι ακριβώς, όπως περιγράφεται στους στίχους που αναφέραμε, είναι η σειρά της βουνοκορυφής των Καμπιών και ιδιαίτερα το οροπέδιο των Μαλών πάνω από το χωριό ,απόκρημνο και εντελώς αιχμηρό, που , ακόμα και τον καλοκαίρι, οι δυνατοί αέρηδες δεν κοπάζουν . Εδώ πάνω πρέπει, κατά την άποψή μας, να αναζητήσουμε την ακρόπολη της Οιχαλίας. Μια ακρόπολη, μυκηναϊκή πιθανότατα, χτισμένη πάνω σε ψηλό βουνό, με κάμπο στα πόδια της, μακριά από τη θάλασσα, αλλά όχι και εντελώς απομακρυσμένη από αυτή. Μοιάζει καταπληκτικά με εκείνη των Μηκυνών και της Τίρυνθας. Αλλά έχει ακόμα πιο δυνατή φυσική οχύρωση, αφού οι μεγάλοι κάθετοι βράχοι και οι απότομοι κρημνοί, την καθιστούν απόρθητη. Οι υψηλοί πύργοι της, επίσης, την κρατούν απροσπέλαστη στους επιδρομείς. ΄Ενας ισχυρός βασιλιάς, σαν τον Εύρυτο, δυνατός όσο και ο Ηρακλής, με τον οποίο θα παραβγεί στο τόξο, αυτή την περιοχή θα διάλεγε να στήσει το βασίλειό του. Δεινός τοξότης ο ίδιος, όπως και το όνομά του δηλώνει (Ευ + ρύτωρ= ο επιδέξιος τοξότης) κυνηγάει στα απέραντα δάση άγρια θηρία και όρνια, όπως ταιριάζει σε έναν επιδέξιο κυνηγό, αλλά και αντρειωμένο βασιλιά . Ότι η περιοχή στα Καμπιά και συγκεκριμένα στο οροπέδιο των Μαλών (κέντρο),όπως είπαμε Αγ. Αθανάσιος και Λούτσα περιφέρεια και κάτω στις γεωγραφικές εκτάσεις που βρίσκονται σήμερα τα χωριά Βούνοι,Σκουτέρι,Αμφιθέα και Καθενοί (περιφέρεια) πρέπει να είναι ο ιστορικός και αρχαιολογικός χώρος, που αναζητάμε, φαίνεται και από τα υπάρχοντα διάσπαρτα ευρήματα στην επιφάνεια του εδάφους. Σημαντικότερα από αυτά είναι: 1. Μεγάλα θραύσματα κεραμικών και άλλα οικοδομικά υλικά, ιδιαίτερα πελεκημένες πέτρες, που βρίσκονται διάσπαρτες σε μια μεγάλη έκταση μέσα στα χωράφια, αλλά και στην κορυφή του οροπεδίου και στην πλαγιά του βουνού πάνω από την τοποθεσία Τσαγιούς. 2. Ο τοίχος του κτίσματος στην τοποθεσία Τσαγιούς, που πιθανότατα είναι ναός ή μέρος ενός τείχους. Οι χτισμένες πέτρες και άλλες, που έχουν μεταφερθεί από το σημείο εκείνο σε γειτονικά χωράφια, για να οικοδομηθούν αγροτικά σπίτια και μαντριά, είναι ογκώδεις και δουλεμένες. Οι κάτοικοι διατείνονται ότι παλιότερα υπήρχε και μεγαλογράμματη επιγραφή στο χτίσμα με ευδιάκριτη τη λέξη ΑΠΟΛΛΟ . Το χτίσμα αυτό, κατά την άποψή μας, αν δεν είναι τμήμα ενός τείχους,πρέπει να είναι μάλλον ναός και μάλιστα αφιερωμένος στον Απόλλωνα . Σ αυτό μας οδηγούν τα εξής στοιχεία.: Η τοποθεσία ,που χτίστηκε. (Μεγάλα σκιερά πλατάνια και πλούσια βλάστηση, ποτάμι δίπλα, που παλιότερα πρέπει να κατέβαζε περισσότερο νερό, είναι ένας σωστός τόπος επιλογής στην αρχαιότητα, για να χτιστούν ναοί του Απόλλωνος και της Αρτέμιδος. Το τοπωνύμιο «Τσαγιούς» (στους Αγίους), μας οδηγεί στο συμπέρασμα πως στους χριστιανικούς χρόνους χτίστηκε στο ίδιο σημείο εκκλησία, πιθανότατα των Αγίων Πάντων, όπως ακριβώς συνήθιζαν οι χριστιανοί να κάνουν, να φτιάχνουν, δηλαδή, τις εκκλησιές τους πάνω ή κοντά στους αρχαίους ναούς και συνήθως με οικοδομικά υλικά που έπαιρναν από αυτούς. 3.Πάνω από το χτίσμα και στην πλαγιά του βουνού μέχρι την κορυφή, διακρίνει κανείς στην επιφάνεια θραύσματα κεραμικών και βράχο κομμένο στα δύο, πιθανότατα για να χρησιμοποιηθεί σαν αυλάκι νερού. 4.Η λίθινη σαρκοφάγος. Βρίσκεται στην επιφάνεια του εδάφους, λίγο πάνω και αριστερά από το χτίσμα του ναού και είναι σε καλή κατάσταση. Εντύπωση προκαλεί το μήκος της. Είναι πάνω από 2 μέτρα και 40 εκατοστά και μάλιστα μόνο το τμήμα που δεν είναι σκεπασμένο από τα χώματα. Ο νεκρός πρέπει να ήταν υπερμεγέθης, «κυκλώπειος» άνθρωπος. Σε αυτή την πλαγιά, πρέπει να βρίσκεται και το νεκροταφείο της αρχαίας πόλης και ίσως και τάφοι θολωτοί, αν πρόκειται για μυκηναϊκό κέντρο. Αυτά τα στοιχεία που παραθέσαμε, λοιπόν, τα θεωρούμε επαρκή, για να μας κάνουν να πιστεύουμε ότι η αρχαία πόλη ΟΙΧΑΛΙΑ πρέπει να αναζητηθεί στην ευρύτερη περιοχή των Καμπιών , η δε ακρόπολή της στο οροπέδιο των Μαλών ή στο βουνό πάνω από την τοποθεσία Τσαγιούς. Τα στοιχεία που παραθέσαμε για κάποιους, ίσως, δεν αρκούν. Να λάβουμε, όμως, υπόψη μας ότι άλλοι ξεκίνησαν ακόμα και ανασκαφές, που αποδείχτηκαν μάταιες, με πολύ λιγότερα ή και χωρίς ουσιαστικά στοιχεία και ευρήματα. Αλλά, στην περίπτωση των Καμπιών τα στοιχεία είναι αρκούντως αποδεικτικά, τόσο από την τεκμηρίωση που μας παρέχουν οι προαναφερθείσες γραπτές πηγές, όσο και από τα παλιοντολογικά και αρχαιολογικά ευρήματα επιφάνειας, που μνημονεύσαμε και θα τα παρουσιάσουμε αμέσως τώρα. Μένει η αρχαιολογική σκαπάνη να διαψεύσει ή να επιβεβαιώσει τη θεωρία που διατυπώσαμε. Ως τότε, δεν μπορούμε παρά να περιμενουμε, χωρίς, ούτε οι υποστηρικτές της να θριαμβολογούμε ούτε οι αρνητές της να σπεύδουν να τη λοιδορούν ή να την υποτιμούν «ελαφρά τη καρδία». * Η εργασία αυτή παρουσιάστηκε στην ημερίδα ,που διοργανώθηκε στη Στενή το Νοέμβριο του 2005 από το ΔΙΑΣ και δημοσιεύεται για πρώτη φορά. * Τα παλαιοντολογικά αυτά ευρήματα, ανακαλύφτηκαν πριν χρόνια από τον Λάζαρο Παύλου, πατέρα του σημερινού προέδρου της κοινότητας ,όταν όργωνε το χωράφι του στην περιοχή…. Ο φτωχός γεωργός έμεινε άφωνος .Δεν ήξερε ακριβώς τι ήταν αυτά τα περίεργα πετρωμένα τεράστια δόντια και κόκαλα, που είχε ξεθάψει το υνί του, τα πέρασε για αρχαιολογικά και ο φόβος πως, «πάει, θα του πάρει το χωράφι η αρχαιολογία» ,αν μαθευότανε το μυστικό, τον έκανε χωρίς πολλή σκέψη να τα ξαναθάψει στην ίδια μεριά που τα ξέχωσε και δεν αποκάλυψε σε κανέναν και για χρόνια το μεγάλο μυστικό. ΄Υστερα, ήρθε η αρρώστια. Χτυπημένος από ένα βαρύ εγκεφαλικό, μεγάλες «σελίδες» της μνήμης του ξεγράφτηκαν από το συνειδός και μαζί και το «ένοχο» μυστικό των ευρημάτων. Καιρό μετά, αρχές του καλοκαιριού του 2004, σε μια αναλαμπή του σκοτισμένου μυαλού, ο άρρωστος γέροντας θυμήθηκε. Κάλεσε αμέσως το γιο του και του εξιστόρησε με το νι και με το σίγμα τι είχε βρεθεί στο χωράφι τους τότε και σε ποια μεριά ήταν ξαναθαμμένος ο «θησαυρός».Ο Γιάννης έκπληκτος και θορυβημένος, μην έχει αυτός τώρα μπλεξίματα με τα «αρχαιολογικά», δεν αποκάλυψε κι αυτός με τη σειρά του σε κανέναν το μυστικό που του εμπιστεύτηκε ο πατέρας, περιμένοντας να συμβουλευτεί κάποιον ειδικό και έμπιστο. Πέρασε καιρός από την πρώτη μας συνάντηση, για να βρει το θάρρος να μας τα αποκαλύψει όλα και να ζητήσει τη γνώμη μας για το τι έπρεπε να κάνει. Του ζήτησα να δω τα ευρήματα και να τα φωτογραφίσω. Λίγες μέρες αργότερα, τα ξέθαψε, τα καθάρισε και τα έστρωσε μπροστά μου να το δω. Μόνο όποιος έχει την μοναδική εμπειρία να πιάνει στα χέρια του την παρθένα κληρονομιά του μακρινού ανθρώπινου παρελθόντος, έτοιμη να μιλήσει και να αποκαλύψει κρυμμένες ιστορίες χιλιάδων και εκατομμυρίων χρόνων πριν, μπορεί να καταλάβει τι και ποιας έκτασης αισθήματα κατακλύζουν την ψυχή εκείνη τη στιγμή. Υπερμεγέθη απολιθωμένα δόντια, σιαγόνες, κνήμες, διάφορα άλλα οστά από σκελετούς, απίστευτα σε αριθμό, να γυαλίζουν μπροστά στα έκθαμβα μάτια, φώς- φανάρι πως όλα αυτά δεν ήταν, παρά τα λείψανα μεγαλόσωμων προϊστορικών ζώων, που έζησαν σε απώτατες από τη δικιά μας εποχές, σε ένα περιβάλλον, που τίποτα δε θύμιζε το σημερινό δικό μας. Το πρώτο που σκέφτεσαι σε τέτοιες ώρες είναι τούτο: Είναι αλήθεια όσα βλέπουν τα μάτια μου ή με ξεγελούν και αρχίζει η φαντασία να φτιάχνει περίεργα παιχνίδια στο μυαλό? Δυο ημέρες αργότερα, ειδοποιήσαμε τους παλαιοντολόγους στην Αθήνα και την επομένη, μια ομάδα ερευνητών από το πανεπιστήμιο Αθηνών, φτάνει στα Καμπιά και έμειναν κι αυτοί ενεοί από το θαύμα που αντίκριζαν μπροστά τους. Ο παππούς, ο Λάζαρος ο Παύλου, ο φτωχός ζευγολάτης από τα Καμπιά, εν αγνοία και ερήμην του, άλλαζε με το «θησαυρό»,που ανακάλυψε τον παλαιοντολογικό χάρτη όχι μόνο της Εύβοιας, αλλά και της Ελλάδας και της Ευρώπης ευρύτερα. *Βεβαίως, τίποτα δεν αποκλείει το έτοιμο έργο της φύσης (τη σκαμμένη από τα νερά χαράδρα), αργότερα να το εκμεταλλεύτηκε το ανθρώπινο μυαλό και με συμπληρωματικές τεχνικές παρεμβάσεις να βελτίωσε την κατασκευή του, για να χρησιμοποιηθεί πιθανότατα ως κανάλι σκαρφαλωμένο στους βράχους απ΄όπου περνούσαν τα άφθονα νερά της πηγής, για να αρδεύσουν το πλούσιο κάμπο και να ποτίσουν ανθρώπους και ζωντανά.

4. ΑΠΟΓΡΑΦΗ 1470 ΟΝΟΜΑΤΑ ΚΑΤΟΙΚΩΝ ΚΑΙ ΠΑΡΑΓΩΓΗ

1530
Kambiya k., Agrıboz kz.: 62

ΑΓΙΑ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ

ΕΙΝΑΙ Ο ΠΥΡΓΟΣ ΣΤΟ ΣΚΟΥΝΤΕΡΙ ΤΟ
ΟΠΟΙΟ ΚΑΤΕΧΟΥΝ ΤΑ ΚΑΜΠΙΑ ΜΑΖΙ ΜΕ ΤΗΝ ΣΤΕΝΗ

Το πανηγύρι της Αναστασάς γίνεται την Παρασκευή μετά το Πάσχα στο Σκουντέρι και γιορτάζει το εκκλησάκι της Ζωοδόχου Πηγής.Κι ενω γιορτάζει η Ζωοδόχος Πηγή εμείς κόντρα σε ολα το λέμε το πανηγύρι της Αναστασάς και πάντα αναρωτιόμασαταν γιατί το έλεγαν έτσι οι παλιοί και συνεχίζουμε κι εμείς.Η εξήγηση βρίσκεται πολλούς αιώνες πίσω.Ανατρέχοντας στην απογραφή που έκαναν οι Τούρκοι το 1474 βρίσκουμε στην περιοχή τον οικισμό Αγία Αναστασία.Η εκκλησία που υπήρχε προφανώς έχει καταστραφεί εδω και αιώνες και δεν έχουμε ακούσει και κάτι απο την παράδοση.Όπως δεν έχουμε ακούσει τίποτα για τον οικισμό ΜΑΖΑΡΟ που πρέπει να ήταν κοντά

[Anastasya k.], bk. Aya-Nastasya k., Agrıboz n.

AΠΟΓΡΑΦΗ 1530

Aya-Nastasya [Anastasya]147 k., Agrıboz n.: 67
147 BOA, TD 35, s. 371; BOA, TD 196, s. 138; BOA, TD 420, s.

5.Γιώργου Ντεγιάννη

Μέσα στους λόγγους.

Αφηγείται ο γέρο-Μπαραλής:Τον καιρό που έπεσε το μόλεμα,ήτανε χωριά κάτω

στον κάμπο ο Αι Νικόλας, η Αγία Τρίτη κι η Σκουντέρι. Ο Αι Δημήτρης, που είναι τώρα ερημοκκλήσι ήτανε το καθολικό της Σκουντέρης. Εγω έφτασα και τη βρύση ξερή. Και το υδραγωγείο φαίνεται και τώρα. Πήγαινε το νερό από τα Καμπιά κάτω τη Ράχη. Έπεσε που λες το μόλεμα και τα μάζωξε αυτά τα χωριά. Και βουκολούδι που ήμουνα μικρός με άλλα παιδιά και φυλάγαμε τα βόδια, έβλεπα,καθώς πήγαινε κανένα βόδι να ξυστεί στον όχτο, να ανοίγει το μνήμα και να φαίνονται μέσα σωρός κόκκαλα. Δεν μείνανε ζωντανοί να ξεθάψουνε τους πεθαμένους.

Τότες για να γλυτώσουν εδώ στο χωριό,χώσανε τις
φωτιές,κλείσανε τα σπίτια,τα παρατήσανε και πήραν απάνω το λόγγο,στο «Συκάμινο» και στην «Κερασιά». Με έξι μήνες γυρίσανε και πήγανε στο σπίτι του Καπέλου-είναι το και τώρα αυτό το σπίτι, εκατόν πενήντα χρονών. Από τρείς αδερφές μπήκε μέσα η μια.Και μόλις ξέχωσε τη φωτιά στη στιγμή τήνε χτύπησε το μόλεμα. Και τότε πήρανε πάλι το δρόμο και κατεβήκανε πια την άλλη χρονιά στο χωριό».

Το απόσπασμα είναι από το βιβλίο του Γιώργου Ντεγιάννη "Μέσα στους λόγγους" που εκδόθηκε το 1939. Αφορά ένα τεράστιο κεφάλαιο που αναφέρεται στις λοιμώδεις ασθένειες που έπληξαν το χωριό μας.
Τα στοιχεία που έχουμε στη διάθεσή μας είναι ελάχιστα. Καταρχάς όσον αφορά τις γραπτές πηγές ο Δημήτρης Γιαννούκος στο βιβλίο του το "Χρονικό της Στενής" αναφέρει ότι δυο ήταν οι λόγοι που οι Στενιώτες μετοίκησαν επτά χιλιόμετρα βορειότερα στη σημερινή

θέση του χωριού. Αφενός οι πιέσεις των τούρκων που είχαν ενταθεί και αφετέρου μια μολυσματική ασθένεια που για να γλυτώσουν από αυτή κατέφυγαν στην ασφάλεια που τους παρείχε το δάσος μιας και πίστευαν ότι το δάσος φιλτράρει όλες τις ασθένειες. Μια από τις τρείς εκκλησίες που βρίσκονται γύρω από τον Πύργο είναι του Αγίου Χαραλάμπου προστάτη Αγίου από την πανούκλα.
Οι άλλες μαρτυρίες είναι προφορικές και τις έχουν αναφέρει χτίστες και άτομα που συμμετείχαν στην κατασκευή του Αγίου Νικολάου και το ξαναχτίσιμο της Αναστασάς στο Σκουντέρι. Σκάβοντας για τα θεμέλια βρήκαν ομαδικούς τάφους και στις δυο περιπτώσεις. Στον Άγιο Νικόλαο ο γιατρός Κηρύκος που ήταν παρών στο θεμελίωμα έβαλε τις φωνές στους εργάτες όταν άγγιξαν με τα χέρια τα οστά που βρήκαν και τους προειδοποίησε ότι αφορούν ανθρώπους που πέθαναν από μολυσματική ασθένεια. Δεν ξέρουμε ην χρονολόγηση των τάφων αλλά υποθέτουμε ότι του Αγίου Νικολάου είναι μεταγενέστεροι καθώς ο γιατρός είχε γνώση του θέματος.Επίσης πολλοί τάφοι βρέθηκαν και στο Σταυρό,στο σταυροδρόμι πριν απο το Σκουντέρι το οποίο μπορεί να ήταν πιθανώς το νεκροταφείο του Παλιοχωρίου.

Όσον αφορά την χρονολόγηση στην αφήγηση του γέρο-Μπαραλή(από τους Μπεληγιανναίους) το 1854 που αναφέρεται είναι καταφανώς τυπογραφικό λάθος και η σωστή χρονολογία πρέπει να είναι 1754 διότι:
Οι οικισμοί που αναφέρονται έχουν εγκαταληφθεί από τους Στενιώτες εκατό χρόνια πριν,το ίδιο και η Αγία Τρίτη.
Ο Ντεγιάννης έζησε στη Στενή από το 1905 έως το 1921.Αφαιρώντας τα 150 χρόνια που ήταν κτισμένο το σπίτι του Καπέλου ήδη πάλι φτάνουμε στην ίδια περίοδο γύρω στα 1750.
Είναι η περίοδος που ίσως άρχισαν οι Σκουντεριώτες να εγκαθίστανται στη Στενή και οι ημερομηνίες ταιριάζουν απόλυτα με την καταστροφική πανούκλα που έπληξε την Εύβοια μετά το 1750 με την μεγάλη έξαρση το 1790.

6.ΘΕΟΥ ΤΡΟΜΑΡΑ
ΤΑΣΟΥ ΠΑΠΑΠΟΣΤΟΛΟΥ
ΜΥΘΟΙ ΘΡΥΛΟΙ ΠΑΡΑΔΟΣΕΙΣ

Ανάμεσα στην Κάτω Στενή και στα Καμπια , σε μια τοποθεσία που τη λένε Αγιούς, όπου είναι γιομάτη χαλάσματα από παμπάλαιες εκκλησίες, λίγο πιο κάτω είναι μια χαράδρα, άγρια, κατάκλειστη από δέντρα ψηλά, γραμπελιές (αγράμπελη) και κούρπελι (κισσός). Στο βάθος της χαράδρας αυτής βγαίνει πολύ νερό που από κει. το δένουν οι Στενιώτες και οι Καμπιώτες και με νεραύλακο το πάνε και ποτίζουν τα περιβόλια τους και τους μπαχτσέδες στα ισώματα. Είναι όμως, όπως λένε, εκείνη η πηγή και η χαράδρα «θεού τρομάρα». Πολλοί Στενιώτες είχαν ακούσει εκεί τη νύχτα τα μεσάνυχτα, ακόμα και την ημέρα καταμεσήμερο, γέλια, τραγούδια και κουβέντες γυναικείες και λέγαν, τάχα, πως ήταν ξωθιές.
Κάποτε έναν, που πήγε νύχτα να μαζέψει το νερό και να ποτίσει, λένε πως τον πήραν οι ξωθιές, τον κράτησαν όλη νύχτα μέσα σε κείνη τη χαράδρα και τον πιλάτεψαν (τυράννησαν) όλη νύχτα. Το πρωί παρουσιάστηκε στο χωριό μουρλός και βρεγμένος ως το λαιμό. Και λένε, πως έμεινε έτσι χαζός και άχρηστος μέχρι που πέθανε!...

7.Πως έγινε ο Μεταξάς Σιαράπης
ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΣΗΜΑΝΤΡΟ

Στα χρόνια της τουρκοκρατίας οι τούρκοι αγάδες είχαν μεγάλη δύναμη και οι αυθαιρεσίες τους ήταν πολλές. Ο τούρκος αγάς που ήταν στο Σκουντέρι κάποτε άρπαξε την γυναίκα ενός κατοίκου της περιοχής που λεγόταν Μεταξάς. Ο Μεταξάς λοιπόν πήγε στο Σκουντέρι να βρει τον τούρκο αγά και να ζητήσει πίσω την γυναίκα του. Με πολύ υπομονή έπεισε τον φρουρό να τον αφήσει να περάσει. Μπήκε στο πύργο την ώρα που οι τούρκοι έτρωγαν.Είπε στον αγά τι ήθελε αυτός γέλασε και σκεφτόταν τρόπους για να διασκεδάσει την παρέα του.

-Θα στην δώσω πίσω του είπε αλλά μόνο αν καταφέρεις να πιείς όλο το κρασί που έχει αυτή τσότρα.

Μεγάλη η τσότρα και αυτό έμοιαζε αδύνατον.

Αλλά τι να κάνει ο Μεταξάς δεν είχε άλλη επιλογή και άρχισε να πίνει. Οι τούρκοι διασκέδαζαν κοιτάζοντας τον και συνέχιζαν το φαγητό τους. Στη μέση περίπου της τσότρας ο Μεταξάς άρχισε να δυσκολεύεται. Είδε ότι στο τραπέζι τους οι τούρκοι είχαν ρέγγες.

-Εμένα όταν έρχεται άνθρωπος στο σπίτι μου ,τους είπε, του βάζω να φάει και να πιεί. Εσείς εδώ με έχετε ξεροσφύρι και δεν μου έχετε δώσει ούτε ένα ρεγγοκέφαλο.

Του έδωσαν τα ρεγγοκέφαλα οι Τούρκοι και ο Μεταξάς από την δίψα που του έφερε η ρέγγα ήπιε όλο το κρασί. Θαύμασαν οι τούρκοι και όπως είχε δώσει τον λόγο του ο αγάς δεν μπορούσε να κάνει τίποτε άλλο από να του δώσει την γυναίκα πίσω. Σαράπ τον φώναζαν οι τούρκοι από την τούρκικη λέξη şarap που σημαίνει κρασί οπότε σιγά σιγά το παρατσούκλι έγινε και επίθετο.

Η ιστορία σώθηκε από καταγραφή της εφημερίδας Σήμαντρο του Θεολόγου .

8,ΑΓΙΑ ΚΥΡΙΑΚΗ

Του Θεόδωρου Σκούρα
Τα Καμπιά είναι ένα μικρό γραφικό, ορεινό χωριό χωρισμένο σε δύο συνοικισμούς, τα Ανω και τα Κάτω Καμπιά. Βρίσκεται σε υψόμετρο 490 μ. και απέχει από τη Χαλκίδα 27 χιλ. και από τη Στενή μόνο 2.700 μ. Στα 1500 μ. περίπου μετά τη στροφή από Στενή προς Καμπιά, μια πινακίδα μας δείχνει το δρόμο για την εκκλησιά της Αγίας Κυριακής. Μέσα σε μια καταπράσινη ρεματιά με πολλά πλατάνια και πολλά τρεχούμενα νερά, μόλις περάσουμε το μικρό γεφυράκι, βλέπουμε δεξιά μας τη σημερινή ανακαινισμένη εκκλησία, στη ρίζα του ανατολικού αντερίσματος της ρεματιάς. Εδώ το υψόμετρο είναι 290 μ.

Απλή παρατήρηση μας βεβαιώνει για την ύπαρξη εκεί μεγάλης σπηλιάς,

Η εικόνα που βρίκανε στη σπηλιά
και φτιάξανε την εκκλησία.
η οποία, άγνωστο πριν πόσα χρόνια, γκρεμίστηκε. Έτσι έμεινε μόνο ο Α. τοίχος γεμάτος σταλαχτίτες, που τώρα είναι στο ύπαιθρο. Στη βάση όλου αυτού του σταλαχτιτικού παραπετάσματος, που έχει μήκος 35 μ. και ύψος από 3 μ. ως 6,50 μ., υπάρχουνε χαμηλά μικρές κοιλότητες απ' τις οποίες περνάει νερό όλο το χρόνο. Εκτός από τους υπαίθριους σταλαχτίτες, το γκρέμισμα της σπηλιάς μας το βεβαιώνουνε και οι μεγάλοι βράχοι, που πάνω τους υπάρχει σταλαχτιτικό υλικό και που είναι πεσμένοι στη γύρω περιοχή, εκεί που φυσιολογικά θα κατευθύνονταν τα γκρεμίσματα.

Ο Πάπα-Ελισσαίος
Κατσαράνης
Τώρα με τα «εξωραϊστικά» έργα, που γίνονται εκεί όλοι αυτοί οι βράχοι ριχτήκανε μέσα στη ρεματιά. Μετά το γκρέμισμα της σπηλιάς, ο τοίχος που απόμεινε σχηματίζει μια γωνιά με κομμάτι του ΝΔ τοίχου. Σ' αυτή τη γωνιά είναι σήμερα το Ιερό της εκκλησίας της Αγίας Κυριακής, ενώ έως το 1920 περίπου, ήτανε στο χώρο αυτό, ολόκληρος ο ναός. Ιστορικό Στη θέση του σημερινού ναού υπήρχε παλιός.
Ο εβδομηντάχρονος, καλωσυνάτος κι ευγενικός Παπα-Ελισσαίος Κατσαράνης, που γεννήθηκε στα Καμπιά και που το πατρικό του σπίτι είναι κοντά στην Αγία Κυριακή, μας είπε για την εκκλησία αυτή:«Κάποτε, ποιος ξέρει πριν πόσα χρόνια κανείς δεν μπορεί να το προσδιορίσει, μια γριούλα έχασε ένα κατσίκι της. Ανήμπορη να το βρει κάλεσε άλλους χωριανούς να τη βοηθήσουνε. Ψάχνοντας ακούσανε τη φωνή του κατσικιού που ήτανε χωμένο μέσα στα βάτα στη γωνιά του βράχου, εκεί που τώρα είναι το Ιερό. Προσπαθώντας να λευτερώσουνε το κατσίκι, καθαρίζανε τον τόπο από τα βάτα. Τότε εκεί στη γωνιά, βρήκανε το κατσίκι, αλλά βρήκανε μαζί και την εικόνα της Αγίας Κυριακής, που τη φυλάμε στο Καθολικό μας εδώ στο χωριό, και που θα σας την δείξω.

Τότε καθαρίσανε καλά τον τόπο και κάνανε ένα μικρό εκκλησάκι, που ήταν όσο είναι σήμερα το Ιερό της εκκλησίας. Είχανε κλείσει τότε τη γωνιά της σπηλιάς με τοίχο. Κάθε χρόνο στις 7 Ιουλίου, που γιορτάζει η Αγία, μαζεύεται εκεί μεγάλο πλήθος κι αποφασίσανε οι Επίτροποι να μεγαλώσουνε την εκκλησία. Το 1920 περίπου χαλάσανε τη μικρή παλιά, και χτίσανε τη σημερινή. Είχανε όμως κάνει τοίχο και προς την Α., που ήτανε οι σταλαχτίτες. Όταν είχα γίνει παπάς, με πρωτοβουλία μου και με άδεια του Δεσπότη, επειδή ήθελα να φαίνονται οι σταλαχτίτες, να φαίνεται η σπηλιά που βρέθηκε η εικόνα της Αγίας, το 1930 γκρέμισα το Α. τοίχο και με συρματόβουρτσες καθάρισα τους σταλαχτίτες απ' τον ασβέστη. Βέβαια πολλούς είχανε σπάσει όταν σηκώνανε τον τοίχο και άλλοι σπάσανε στο γκρέμισμά του. Η Αγία Τράπεζα ήταν μικρότερη, χτιστή και την μεγάλωσα εγώ. Τώρα κάθε χρόνο ένα παιδί, γιατί δεν χωράει μεγάλος, μπαίνει μέσα στη στοά όπου είναι δύο σταλαγμοί και μαζεύει το Αγίασμα». Αυτά μας είπε ο Παπα-Ελισσαίος για τη δημιουργία του σπηλαιώδους αυτού ναού